Psy is the bomb, yo

„Er is een gevoel van zinloosheid en leegte onder alles. Dat heeft te maken met de doorgedreven consumptiemaatschappij. De gedachte was: wij kunnen met vrolijkheid en consumptie dat gebrek aan zin wel maskeren.

Dat laatste lijkt toch niet terecht.. wiens gedachte?

„Dan zeg ik, Karl Marx parafraserend en ook een beetje provocerend: opium is de godsdienst van het volk. De godsdienst is weg en blijkbaar hebben we het kind met het badwater weggesmeten.

Dat is wel erg kort door de bocht: te meer daar er op specifieke religies wel erg veel aan te merken is. Wat me veel beter te begrijpen lijkt, is dat religie om evidente redenen haar rol niet langer kan vervullen, maar dat er in plaats van religie natuurlijk wel een persoonlijke zin gedefinieerd moet worden die zoals Taylor laat zien, niet strikt persoonlijk kan zijn.

Dat die ook niet de aanspraak op universaliteit kan maken zoals religies dat deden, is geen probleem: sterker, dat was juist zo’n probleem (en de reden ervoor)!

„Dat is geen pleidooi voor godsdienst, maar wel een pleidooi voor nadenken, zingeving, zorg voor elkaar.

Zoals tijdens het samen trippen.

„Ik denk dat het voor jonge mensen nog moeilijker is om in de instagram-achtige schijn-fantastische wereld tot de kern te komen van wat ze lastig vinden aan het leven. En blijkbaar willen ze dat dan wel van mij horen.

Het probleem zou eigenlijk niet groter kunnen zijn dan het was. Dus het zou niet zoveel met Insta te maken moeten hebben: dat zou een token ofwel symptoom ofwel contingente manifestatie moeten zijn.

„Heel vaak gaat het dan over liefde, verbinding, over eenzaamheid, verlaten zijn, niemand hebben. Zowel bij de patiënt met zijn diagnose als bij de ceo. Soms kan ik die mensen helpen, ja. Soms zeggen die: eindelijk iemand die écht luistert.

De suggestie is natuurlijk dat bovenstaande “soms” de oplossing van het probleem verraadt: als mensen beter zouden begrijpen dat ze échte gesprekken willen voeren, dan zouden ze dat nooit zo verwoorden, maar dan zou het probleem ook niet ontstaan zijn.

Het probleem is natuurlijk helder en het is het probleem van de ecologie van de geest: ideeën klitten, dus het probleem van het bestaan kan eigenlijk niet voortkomen uit een geïsoleerd idee (zeer zelden), maar uit de constellatie van overtuigingen waar men zich mee identificeert: “de vergaarde wijsheden,” zeg maar, die de claim van enige wijsheid meestal niet waar kunnen maken.

„De verklaring is dat wat ons echt gelukkig maakt, het sociale weefsel, juist is afgenomen.

Ga dán praten met mensen die zich met mensenrechten bezighouden! Of met klimaatverandering, hoewel bij dat laatste de stemming natuurlijk mede bepaald wordt door een idee dat meestal juist ongelukkig maakt: de bedreiging voor het sociale weefsel op de middellange termijn en ons bestaan op de lange.

„Bij veel jongvolwassenen die ik spreek hoor ik vooral het gebrek aan zingeving, het ontbreken van een collectieve doelstelling. Wat verleent zingeving aan ons leven? Dat is het hebben van een hoger doel; hoger, omdat het een gemeenschappelijke, zelfs een transcendente waarde heeft. Zinverlening is per definitie gemeenschappelijk.

Het concept van een hoger doel is natuurlijk een metafoor, dus haar transcendente “natuur” is dat ook, maar laten we vaststellen dat “zin” een hoogabstract idee is, dat, zoals “vrijheid,” niet kan worden gereduceerd tot een ander idee omdat haar definitie zelfondermijnend zou zijn. Het bestaat in die zin alleen op een macro-niveau, hoewel we het nou juist op alle niveaus gebruiken: “Met een bot mes werken, dat heeft weinig zin, hè..”

„Ik hoor vaak dat mensen liefdesrelaties aangaan met de rem erop, met het idee dat het toch wel zal mislukken. Zoiets wordt een self-fulfilling prophecy.

Ha, dat is dat begrip ook weer.

„Het menselijke ongeluk heeft deels te maken met de condition humaine: wij zijn verdeelde wezens op zoek naar Het Antwoord dat er nooit komt.

Nee, we zijn conceptuele wezens die conceptueel denken. Dan ben je altijd bezig met vragen zoals de waaromvragen die we van kinderen kennen. En precies dat type vragen levert niet het soort definitieve antwoorden op, waardoor we ze met een hoofdletter gaan schrijven. Wat overigens niet wil zeggen dat individuele “queesters” het niet als zodanig kunnen ervaren: sterker nog, dat is immers de suggestie van de profeet.

„Die combinatie van meer lijden en niet mogen lijden, zorgt ervoor dat we dat proberen op te lossen door te zeggen: ik lijd niet, maar ik heb een stoornis. De toename van alle psychische klachten is volgens mij een maatschappelijk compromis om te kunnen blijven voldoen aan het ideaalbeeld. Dat is een heel complexe strategie die we overal zien: je kunt niet meer zeggen dat je verdrietig of somber bent. Nee, je bent depressief. Je kunt ook niet zeggen: mijn zoon is heel vervelend en impulsief, ik kan er totaal niks mee aanvangen. Nee, hij heeft ADHD.

Dát is immers ook het probleem van die labels, dat we onszelf “wegverklaren,” zoals “zo is het gewoon” of “zij heeft erg veel charisma” dat ook doen. Het label moet dan ook uitsluitend technisch worden gebruikt.

„Psychiatrische ziekten mogen intussen niet meer bestaan. ‘Patiënt’ is vervangen door ‘cliënt’, ‘ziekte’ door ‘psychische kwetsbaarheid’… Men doet voorkomen of dat destigmatisering is, een soort politieke strijd, maar het is niet kunnen accepteren dat je onderworpen bent aan een ziekte.

De term “ziekte” op deze plek is echter ook weer een categoriefout: dat de term “cliënt” de lading niet dekt, moge helder zijn. Dan is het tijd voor nieuwe begrippen!

„In de jaren dertig ging Freud naar Londen, de psychoanalyse kwam op, en iedereen in die stad werd neurotischer. Totdat de Duitsers met hun V1 en V2 aan de gang gingen, en binnen twee weken tijd verdwenen al die neurotische klachten als sneeuw voor de zon.

Ja en nee. Waar je het – samen – voor deed was natuurlijk wel zo helder. Edward Snowden legt het ook zo uit immers.

„Vroeger werd die ons gegeven, vanuit religie of politieke ideologieën. Maar we willen dat niet meer, we willen het alleen doen.

Zijn politieke ideologieën voldoende? Hij doelt waarschijnlijk op het werken aan sociale rechtvaardigheid, wat natuurlijk ook het domein is van de religie (hoewel het in verschillende religies nogal verschillend uitpakt).

„Ik denk dat de helft van onze klachten zou verdwijnen als we in de stand van overleven staan. Je voelt je wel bedreigder, ja. Je bent dichter bij de dood. Maar als één ding ons leven betekenis geeft, dan is het wel de dood.

Maar de dood zélf doet dat natuurlijk weer niet. Maar goed: je hebt niet, zoals Elven, eindeloos de tijd. Dat geeft niet een doel, maar wel een kader en daar gaat het om.

Bron: Ellen de Bruin & Wouter van Noort – https://www.nrc.nl/nieuws/2019/12/12/volle-zalen-voor-de-psychiater-a3983462 12 december 19