Gelukkig is alles weer gewoon verklaarbaar.

“De motieven van complotdenkers verschillen onderling, maar volgens Harambam zijn er ook overeenkomsten te vinden. Vrijwel alle complotdenkers die hij voor zijn onderzoek sprak, omschrijven hun transformatie als “wakker worden.”

Vroeger hadden mystici het patent op de metafoor van het wakker worden. Het is een interessante metafoor en niet alleen vanwege het feit dat we kunnen dromen, een belangrijke aanleiding moet zijn geweest om te twijfelen aan het naïef realisme (i.e. het idee dat onze zintuigen ons vertellen wat er is). Plato maakt er met zijn Grot ook gebruik van en het is duidelijk hoe groot de impact van Socrates op hem is geweest: als de persoon die hem als tiener wakker schudde uit zijn dromerige fantasieën die alle prinsjes zullen hebben en toonde dat wat wel duurzame waarde heeft.

Wat het sapiens-talent is: ons vermogen te abstraheren, te conceptualiseren, in goed Nederlands begrijpen, wat het mogelijk maakt niet langer gehypnotiseerd door het concrete uit te vinden hoe het zit. Wetmatigheden en essenties af te leiden, zodat de werkelijkheid niet langer zou gedragen als een stel ruziënde Goden en alle collateral damage die daarbij hoort.

“Ineens leek het kwartje te vallen, ineens zagen ze dat De Waarheid, zoals kennisautoriteiten als de wetenschap en de media verkondigen, niet bestaat. Of heel anders lijkt te zijn.

Het kwartje valt. Of de clou te pakken hebben. De mop vatten. Persoonlijk ben ik voor het kwartje valt, omdat de metafoor zo apart is. Alice viel en viel en viel. Wat overkwam het kwartje dan?

Maar wat het allemaal om draait: als we de ervaring hebben dat het kwartje valt, dan bedoelen we “dat we het zien.” We hebben die conceptualisatie te pakken die ons in staat stelt de situatie in een nieuw licht te zien en niet langer als een raadsel (zie ook de artikelen van tweede helft augustus jl.). Ik hou ook van de manier waarop “het” wordt gebruikt: het lijkt zo gewoon om de bliksemschicht van inzicht als iets doodnormaals te beschouwen. Het “het” suggereert dat we in allerlei verschillende domeinen hetzelfde proces doormaken: je kunt het overal voor gebruiken.

Maar welke conclusie trekken we hieruit? Vanaf het moment dat het kwartje is gevallen, begrijpen we een bepaalde situatie als iets anders, maar de eerste keer dat dat voor die situatie is gebeurd, ervaren wij dat als “het nu wel zien” waar we voorheen niet wisten “wat het was.” Dus iemand die kranten leest en “ontdekt” dat alle media corrupt zijn, ervaart die conceptualisatie als, zoals Kolonel Kurtz het zei: “.. A diamond bullet right through my forehead. And I thought: My God… the genius of that. The genius.“

“The genius” ben je in dit geval natuurlijk zelf. Het idee dat de kwartjes in ons hoofd aan de lopende band van de lopende band lopen, is fataal voor het idee dat je de Waarheid zien kunt, maar hoe vaak keren mensen hun wereldbeeld om (of “bekeren” zich)? Ik zou durven stellen: 0 of 1 keer. En 1x is al bergen werk. Het lijkt dan ook onwaarschijnlijk dat er voldoende ruimte is voor NOG een keer.

Het moge duidelijk zijn dat de meeste mensen het houden bij datgene waar ze mee begonnen. Of proberen uit te breken en boomerangen. Of werkelijk uitbreken. Maar vervolgens daar weer uitbreken?

Het gevoel hebben dat je “het” nu wel ziet – “het” nu wel scherp ziet, geeft je het idee dat je de Waarheid bij Haar ballen heeft. Een openbaring. Maar hoe wordt dat gevoel eigenlijk gerealiseerd? Waarom zouden we zo’n fijn gevoel krijgen als we het “door hebben?” Omdat we ten diepste zoveel houden van de Waarheid (met haar vrouwelijke vormen)?

Leren dat 7+8 en 15+161 vergelijkbare sommen zijn en dit begrip tonen door in het vervolg correct op te tellen – is dat een Goddelijk Wonder? Precies zoals we tegenwoordig weten dat het waarnemen van de wereld een ongelooflijk complex proces is en in de verste verte niet weergegeven wordt in onze ervaring, kan de ervaring van de openbaring niet iets anders zijn dan de beloning die we ervaren als we ons conceptuele talent succesvol aanwenden. Dus de ervaring van de Waarheid is de ervaring van het toepassen van een idee. Mijn God, die ervaring zou ons toch eigenlijk tot het inzicht moeten leiden dat ieder goed idee, dat als conclusie wordt begrepen, juist een aanknopingspunt voor nog veel verder is.

Waarom zo’n grote beloning? Dat zou de vraag moeten zijn. Hoe is het mogelijk dat we zo’n krachtige sensatie ervaren als we opeens zien hoe het werkt? Dus in feite middels een idee de te begrijpen concrete fenomenen als hetzelfde zien? Waarom lachen we om een goede mop?

“De meeste complotdenkers verwerpen dan ook het idee dat ze in waanbeelden geloven. Ze omschrijven zichzelf eerder als zoekers van de waarheid, kritische geesten, “omdenkers,” tegendraads, of juist sceptisch.

Het probleem is echter dat ze slechts een stap weten te zetten. Hun sceptische houding vervliegt bij het eerste alternatief, wat verklaarbaar is vanuit de impact van het unificerende, door henzelf uitgevonden principe, maar hun naïviteit slechts vervangt met narcisme. De overtuiging “het” gevonden te hebben immers geeft je toch dat gevoel dat je speciaal bent. En natuurlijk dat hun oorspronkelijke sceptische houding al die tijd gerechtvaardigd is geweest.

“Wat Harambam van deze mensen heeft geleerd, en is gaan waarderen, is dat veel complotdenkers een oprecht streven hebben naar waarheidsvinding. Ze zien de gevestigde orde van wetenschap, media, politiek, kerk als gecorrumpeerd. Deze instituties doen volgens hen niet meer waar ze voor bedoeld zijn.

Dat trof me ook: hun wereldbeeld is op een bepaalde manier ingewikkeld, maar al die verschillende clubs, die totaal niet met elkaar overweg kunnen, worden op de conceptueel minst complexe wijze verenigd: door ervan uit te gaan dat ze verenigd moeten zijn. Discrepanties zijn dan dus altijd bewust geplant om ons te misleiden.

“Volgens Harambam kunnen we veel complottheorieën dan ook zien als een vorm van maatschappijkritiek. “Ze gaan vaak over machtsconcentratie, ongelijkheid, over de elite die alles controleert.”

Maar doen dat dus door wat simplistisch te veronderstellen dat alles bewust wordt gedaan door een goed georganiseerde club – of twee eeuwig in oorlog. Zie die voordelen van ons conceptuele talent! Ongetwijfeld werd de jonge sapiens uitgelachen: knielend voor een boom. Hunkerend naar autonomous weapon systems. Onbeheersbaard.

Bron: Dimitri Tokmetzis – https://decorrespondent.nl/8236/complotdenkers-zijn-normaler-dan-je-denkt/1654534182708-84cac8bc 8 mei 18