Complosie, cumfabelasie

„Met de opkomst van het internet heeft het aantal complottheorieën wel een hoge vlucht genomen. Volgens Jan-Willem van Prooijen, universitair hoofddocent psychologie aan de Vrije Universiteit, is dat niet gek, want mensen lijken een natuurlijk instinct te hebben voor het ontwaren van complotten.

„Ik heb dit jaar een artikel gepubliceerd waarin ik samen met een collega betoog dat de neiging in samenzweringen te geloven een overblijfsel is uit de tijd dat de mens als jager-verzamelaar moest overleven. Dat kans dat je toen vermoord werd door iemand uit een vijandige groep, was niet onaanzienlijk. Extreme achterdocht ten opzichte van anderen was op zijn plaats.

He, maar dat gaat om achterdocht ten aanzien van andere groepen. Vreemdelingen. Xenofobie – da’s toch niet hetzelfde als achterdocht?

„We leven nu in een samenleving die een stuk beter wordt beschermd door wetten en regels, maar de evolutie van ons instinct – dat gedurende miljoenen jaren is gevormd – loopt achter bij de maatschappelijke ontwikkeling van de afgelopen 10.000 jaar, zegt Van Prooijen.

„Je moet het zien als onze trek in suiker: dat was vroeger een eigenschap die ervoor zorgde dat we konden overleven, maar nu zorgt al die cola voor een wortelkanaalbehandeling bij de tandarts.

Wat is dit toch een wereldvreemde verklaring?! Alsof een gedachte over de ontwikkeling van programmeertalen beperkt wordt door het verlangen om dicht bij je kudde te blijven. Of natuurlijk die dijenkletser dat Andy Warhol de Cro Magnon al fantaseerde over de maatschappelijke impact van de wasmachine.

„Mensen gebruiken complottheorieën volgens Van Prooijen vaak als coping-mechanisme, om te verklaren waarom het in hun leven niet gaat zoals ze zouden willen.

„Heel succesvol is dit mechanisme niet, omdat de overtuiging dat je door vreemde machten wordt tegengewerkt, niet echt bevorderlijk is voor je gemoedsrust. Het leidt juist tot méér, in plaats van minder angst.

Maar het gaat er toch juist om dat die angst terecht is? Zou je die in dat geval dan willen missen – vanwege het kiespijn-gehalte? Er zijn mensen die de diagnose die ze van hun dokter kregen liever een aantal maanden waren voorgeweest omdat ze zelf al “anomalieën” meenden te detecteren.

„Je komt dit fenomeen tegen in alle lagen van de bevolking, van laag- tot hoogopgeleid en van arm tot rijk.” Ongenoegen is de voornaamste reden dat mensen geloven in complottheorieën, zegt Harambam.
„Ze zijn ontevreden over hoe maatschappelijke instituties als politiek, media, en wetenschap functioneren. Het is een vorm van maatschappijkritiek, maar er zitten ook elementen van zingeving en identiteitsvorming in.

Komt eveneens over als een onvoltooide platitude (een halve, niet eens afgeraffelde cliché): is niet de essentie van een identiteit kritiek op anderen omdat die het – zoveel moge als evident worden verondersteld – niet snappen?

Bron: Bart Funnekotter – https://www.nrc.nl/nieuws/2018/12/24/ook-de-oude-grieken-waren-al-dol-op-een-goed-complot-a3126947 24 december 18