Just rite, just right
“Dit draaide niet meer om de waarheid, stelde Kahan. Dit ging om het beschermen van je identiteit of het horen bij je ‘stam’. En de mensen die goed waren in wiskunde, waren hier alleen maar beter in. Vaak volledig onbewust, overigens, het is je psyche die een loopje met je neemt.
Dit is hetgeen waar dit hele blog om draait.
“Het was een resultaat dat Kahan keer op keer terugzag in zijn onderzoek: als mensen meer feiten kenden of meer vaardigheden hadden, hadden ze meer om uit te kiezen als ze zichzelf misleidden. Ons brein werkt als een advocaat, koste wat het kost zal het argumenten vinden om onze overtuigingen te verdedigen.
Nu, koste wat kost.. Dat gaat te ver, maar er zijn duidelijk krachten aan het werk – noem het de weerspannigheid van emergent gravity – die de vrijheid van ons denken, dat immers is ontworpen om ons te bevrijden, juist obstrueert.
“Dat kan zelfs betekenen dat je de ene keer het ene gelooft en de andere keer het andere. Zo zijn
er conservatieve boeren [hier zijn we weer even in die mislukte staat Amerika] die ontkennen dat klimaatverandering bestaat, maar die tegelijkertijd allerlei maatregelen treffen om hun bedrijf te beschermen tegen de gevolgen van het veranderende klimaat.
Moore’s Paradox in levende lijve! Die wordt niet vaak zo duidelijk getoond.
“Dit lijkt irrationeel, maar dat is het niet, stelt Kahan. Want er kan veel op het spel staan als
je je overtuigingen verandert. De boer die ineens wel in klimaatverandering gelooft, wordt met de nek aangekeken door zijn familie, in de kerk, bij de honkbalclub. Hij zet veel op het spel, maar
krijgt er niets voor terug.
Dat is interessant en brengt ons terug bij die alles overheersende, uiteindelijk fundamentalistisch-filosofische hummmmvraag: “Zijn wij werkelijk rationeel?”
Maar belangrijker is de opmerking over “als je je overtuigingen verandert.” Ik hou er zelf erg van om in zo’n zin “verandert” met een “d” te spellen: u zult begrijpen waarom. Maar het punt dat ik nu wil maken betreft de denkfaut dat het ooit nodig is om “onze overtuigingen te veranderen.”
Dat kan immers bijna niet: het moet stukje bij beetje gaan. De radicale bekering van de hardvochtige crimineel is de absolute uitzondering die zonder de rust van de gevangenis eigenlijk niet kan plaatsvinden.
“Net als in het onderzoek van Kahan had ik een interpretatie gekozen die bij mijn stam paste.
Waarom is het noemen van “de stam” (ik word trouwens gelijk weer geattendeerd op de controverse rond
Stef Blok die momenteel speelt) zo van belang? Vanwege Taylors “horizonten van betekenis.”
“In een interview met journalist Ezra Klein vertelde Kahan in 2014 hoe hij er zelf altijd van
uitgaat dat hij dezelfde fouten maakt die hij terugziet in zijn onderzoek. Ook hij beschermt zijn
identiteit met ‘feiten’.
Nu, om deze laatste zin draait dit hele blog en om (haast) niets anders. Dat is vast wat duidelijker dan “dit.”
“Het is een treurige boodschap. Bij termen als nepnieuws, alternatieve feiten en post-truth dacht
ik altijd aan anderen. Aan mensen die feiten aan hun laars lapten, die hun eigen belangen boven
de waarheid stelden. Ik zag mezelf als iemand die feiten wel serieus nam.
Wow! Dat dacht ik ook toen ik in 2004 of 2005 die klap kreeg: “But then it’s ALL fantasy..” (Maar dan zijn het allemaal maar verzinsels..) Maar juist iemand die de feiten serieus neemt, zal kunnen gaan begrijpen dat er ook zoiets bestaan moet als be-feiten.
“Het zijn vooral de controversiële onderwerpen – racisme, klimaatverandering, veiligheid – waar overtuigingen in de weg zitten.
Maar waarom is dat? Omdat hierover ook geen feiten bestaan zoals die over ringen van Saturnus
bestaan. Klimaatverandering is natuurlijk de interessante uitzondering, maar in feite geldt die
alleen maar voor Amerika: waar alles – en vast ook de ringen van Saturnus – is gepolitiseerd.
“En hier vond hij de kracht van nieuwsgierigheid. Nieuwsgierige types kozen niet het artikel dat
in lijn was met hun overtuigingen, maar het artikel dat verrassend was. Hun nieuwsgierigheid won het van hun identiteit.
Die laatste zin is wel erg romantisch en misleidend en filosofen zouden hierop natuurlijk per
direct hun “Alaaf!” willen declameren. Hier moeten we in duiken. Dit is ons warme bad waar we als
een tropische vis in het water zijn. Dat doen we elders.
Een van de denkrichtingen heeft te maken met je identiteit als nieuwsgeer, als wijsgeer. Het is wellicht ook bij uitstek het domein van de filosoof die de stam minachtte, nl. Friedr-Ich, maar niet minder dat van de filosoof die zijn eigen stam bespotte en daarvoor veroordeeld werd tot het innemen van een drank met daarin het zenuwgif van de gevlekte scheerling (Conium maculatum), die blijkbaar vaak verward wordt met de dolle kervel (Chaerophyllum temulum).‡
“Want dat is de aard van de wetenschap: het kan geen zekerheid bieden.
Saillant: dit is dan juist weer onjuist. Want de wetenschap biedt meer dan voldoende zekerheid.
Het gaat hier om het maatschappelijke, transionele metaparadigma: de werkvelden van de gamma-
disciplines waar ons denken, onze beperkte wijzen om betekenis te “scheppen” en gedachten te
genereren, onze oprechte en waarachtige conclusies over hoe juist te handelen en wat te denken
altijd weer beïnvloedt.
“Laat die onzekerheid nu net iets zijn waar we psychologisch ook slecht mee om kunnen gaan. Niet voor niets domineren mensen met stellige overtuigingen talkshows, politieke debatten en
krantencolumns. Ik weet het zeker, zeggen ze stuk voor stuk.
Da’s politiek: Marxistische zekerheid zonder bijbehorende bewijsvoering.
“Maar wie het zeker weet, is per definitie niet nieuwsgierig. Wie koste wat het kost vasthoudt aan zijn overtuigingen, staat nooit open voor nieuwe informatie. Willen we echt netjes met informatie omgaan, dan moeten we die onzekerheid omarmen en nieuwsgierig blijven.
Maar het gaat dus niet om netjes omgaan met informatie: het gaat erom ons te realiseren dat we als middelpunt van het hermeneutisch proces dat wij zijn, niet zozeer te maken hebben met informatie, maar met ideeën. En daarmee Sooks vuur opnieuw doen oplaaien.
† Sanne Blauw – https://decorrespondent.nl/8512/waarom-slimme-mensen-domme-dingen-zeggen/1709979961536-cbfec899 18 juli 18
‡ https://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/22/de-gifbeker-van-socrates-1360856-a1273702
